دانشگاه تهران، هشتاد و شش سال افتخار و بالندگی (۱۳۹۹-۱۳۱۳)

تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران در هشتم خرداد ۱۳۱۳، نقطه عطفی در تاریخ علم و فناوری ایران است؛ روزی که حرکتی نوین در این مرز و بوم آغاز شد تا تحولات بزرگ و بیشماری را در سپهر علم و فرهنگ و توسعه این سرزمین رقم بزند.
مرور سالانه این تحول مبارک، بزرگداشت نهاد مبارکی است که نسل‌های پرورش یافته در دامن شکوهمندش، همواره مبدأ و منشأ حرکت‌های عظیم علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این سرزمین کهن بوده‌اند.
اندیشه تأسیس مرکزی که جامع همه یا اغلب مدارس عالیه باشد، نخستین بار در سال ۱۳۱۳ عملی شد و یکسال بعد، مجلس شورای ملی، قانون تأسیس دانشگاه را به عنوان اولین نهاد نوین آموزشی در کشور مشتمل بر ۲۹ ماده و ۸ تبصره در جلسه مورخ سه‌شنبه ۸ خرداد ۱۳۱۳ تصویب کرد. با این قانون، برگی زرین در تاریخ تأسیس نهادهای آموزشی در ایران ورق خورد که سرآغاز تأسیس نهادهای نوین آموزشی در کشور شد.
البته پیشنهاد بنیان نهادن چنین مرکزی نخستین بار "دکتر سنک" یکی از نمایندگان مجلس شورای ملی، در سال ۱۳۰۵ هجری خورشیدی مطرح کرده بود اما ظاهراً کسی از آن استقبالی نکرد. پس از آن، عبدالحسین تیمورتاش، وزیر دربار وقت دکتر عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مأمور کرد تا به آمریکا سفر کرده و پس از مطالعه و بررسی «مؤسسات علمی نوین» آن کشور طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم نماید. از همین رو برخی منابع، تلاش اولیه برای تأسیس دانشگاه تهران را به وی نسبت داده‌اند.
‌‌‌‌‌باری کلیات طرح تأسیس دانشگاه تهران از سال ۱۳۰۷ توسط شادروان محمود حسابی به آقای علی اصغر حکمت وزیر معارف وقت پیشنهاد شد. حکمت نیز طرح تفصیلی تأسیس دانشگاه تهران را در سال ۱۳۱۰ تهیه و به وزیر فرهنگ تقدیم کرد و با تلاش‌ها و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در اسفند ۱۳۱۲ به مجلس شورای ملی پیشنهاد شد و پس از دو ماه بررسی و مطالعه، در کمیسیون معارف پارلمان، سرانجام قانون تأسیس دانشگاه تهران در هشتم خرداد ۱۳۱۳ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
به موجب این قانون، از ادغام مدارس عالی آن زمان از قبیل دارالفنون، دارالمعلمین عالی، مدرسه حقوق و علوم سیاسی، مدرسه فلاحت و مدرسه عالی طب، دانشگاه تهران تشکیل و اجزا مختلف آن به سرعت ایجاد شد. با تخصیص بودجه اولیه‌ای به میزان ۲۵۰,۰۰۰ تومان به وزارت معارف اجازه دادند تا زمین مناسبی برای تأسیس دانشگاه بیابد و ساختمان آن را در اسرع وقت پدید آورد.
‌‌‌‌‌‌علی اصغر حکمت، مسئول اجرای طرح تأسیس دانشگاه تهران، با کمک و مشاوره «آندره گدار»، معمار چیره‌دست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود پس از جست وجوی بسیار در میان ابنیه، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران، باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزید.
باغ جلالیه در شمال تهران آن روز، مابین قریه امیرآباد و خندق شمالی تهران قرار داشت. این باغ زیبا که پوشیده از درختان کهنسال مثمر و غیرمثمر بود، در حدود ۱۳۰۰ ه. ق. در واپسین سال‌های حکومت ناصرالدین شاه قاجار به فرمان شاهزاده‌ای به نام جلال الدوله بنا یافته بود. به هر حال باغ جلالیه از قرار متری ۵ ریال و جمعاً به مبلغ ۱۰۰,۰۰۰ تومان خریداری شد و آندره گدار به سرعت مأمور تعیین حدود، نرده‌گذاری، طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد.
دانشگاه تهران بر اساس مؤسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتی طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران مهندسین فرانسوی بودند. سرانجام مراسم افتتاح دانشگاه تهران، ۱۵ بهمن سال ۱۳۱۳، با شش شعبه: طب، فنی، علوم، علوم معقول و منقول، ادبیات و حقوق در تالار تشریح دانشکده طب (نخستین بنای دانشگاه تهران) برگزار شد و لوح یادبود تأسیس دانشگاه، با حضور مقامات دولتی در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است، در دل خاک به امانت گذاشته شد. پس از حدود یک ماه و نیم از برگزاری این مراسم، در روز جمعه ۲۴ اسفند، دانشگاه تهران با حضور دانشجویان و مسئولان، به طور رسمی گشایش یافت و فعالیت‌های آموزشی آن آغاز شد.
سالروز تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران بهانه‌ای است برای پاسداشت تلاش‌های ارزشمند بنیان‌گذاران این نهاد بزرگ آموزشی ایران، که نقشی بی‌بدیل در توسعه علمی، اجتماعی و فرهنگی این کشور کهن‌تر از تاریخ دارد.
نزدیک به نه دهه عمر باعزت، نه تنها گرد پیری بر وجود این نماد ارزشمند ملی ننشانده است، بلکه با تغییر و تحولات همیشگی و همراهی با نوین‌ترین حرکت‌های علمی جهان، همواره چشم ره پویان علم و فناوری کشور به دانشگاه تهران به عنوان نماد رهبری علمی ایران دوخته است.
نخست بودن دانشگاه تهران، تنها تاریخ تأسیس نیست، بلکه صدرنشینی آن در رتبه‌بندی‌های گوناگون بین المللی، دلیلی روشن برای این جایگاه رفیع است. نام «نماد آموزش عالی کشور»، مانند چراغی پرنور و همواره در صدر، روشنایی‌بخش فهرست دانشگاه‌های برتر ایران زمین در نظام‌های سنجش اعتبار بوده‌است و همچنان با تلاش و نوآوری نخبگان و فرهیختگان آن، این اعتبار افزون خواهد شد.

نامت سپیده‌دمی است که بر پیشانی آسمان می‌گذرد
متبرک باد نام تو!